این مؤسسه با هدف پژوهش‌های تخصصی درباره نهج‌البلاغه در سال 1353 ش، با تلاش آیت الله سید جمال الدین دین پرور(دامت برکاته) و تنی چند از پژوهشگران روحانی تأسیس شد. مؤسسین اولیه این بنیاد عبارتند از: حجج اسلام و المسلمین آقایان؛ شهید محمد مصطفوی کرمانی، مرحوم علی موحدی ساوجی، علی حیدری چیذری، عبدالحسین معزّی و محمدتقی فرهمندزاد(دامت برکاتهم).
لازم بذکر است که علت تأسیس این مؤسسه متأثر از جلساتی بود که آیت الله دین پرور با علامه امینی(ره) در اواسط دهه 40 داشتند.
تأسیس کتابخانه اختصاصی برای نهج البلاغه، گردآوری فیلم و میکروفیلم از نسخه‌های خطی نهج البلاغه و شرح و ترجمه‌های آن، برگزاری چند کنگره علمی درباره نهج‌البلاغه و یک کنگره درباره شریف رضی (گردآورنده نهج‌البلاغه)، تدوین دوره درس‌های آموزش عقاید بر پایه نهج‌البلاغه به روش مکاتباتی، با عنوان از علی علیه السلام آموز، احیای نسخه قدیمی مطلوب کل طالب من کلام علی بن ابی طالب (شرح مأه کلمه تألیف جاحظ ، به نثر و نظم ) اثر رشیدالدین وطواط(قرن ششم)، و چاپ نهج‌البلاغه مصصح براساس نسخه‌هایی معتبر و کهن از فعالیت‌ها و برنامه‌های این بنیاد بوده است.
این مرکز کار خود را با تحقیق و پژوهش در متن نهج‌البلاغه آغاز کرد و تا قبل از سال 1357 و پیروزی انقلاب اسلامی بطور محدود و مخفیانه فعالیت خود را پی‌‌گرفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بازشدن فضای فرهنگی و علمی و برداشته شدن موانع حکومت گذشته گسترش پیدا کرده و با پیام امام خمینی (ره) به کنگره هزاره نهج‌البلاغه رسماً افتتاح شد و اوج گرفت بطوری که کنگره‌ها تا شانزده دوره ادامه پیدا کرد و موج رسانه‌ای و تبلیغی آن، مردم را با این کتاب گرانسنگ و فرهنگ علوی آشنا کرد و زمینه آشنایی اندیشمندان سایر کشورها را فراهم نمود.
اطاق فکر این بنیاد که همواره از رهنمودهای شخصیت‌های برجسته علمی چون شهید مطهری، شهید بهشتی، آیت الله خامنه‌ای (حفظه الله)، علامه جعفری، دکتر شهیدی و … برخوردار بود، تلاش می‌کرد منشور جاودانه علوی را محور کار خود قرار داده و با استفاده از آن و استخراج علوم نهفته درآن به زبان روز، نسل جوان و دانشجو را سیراب و سرشار سازد .
خوشبختانه علماء و دانشمندان اسلامی از سراسر کشور و دیگر کشورها همفکری کرده بطوری که تا حدود250 اثر ارزشمند تألیف و تحقیق و منتشر گردیده است.
می‌توان گفت برای اولین بار در تاریخ تشیع چنین مجموعه‌ای در فضای علمی و موقعیت سیاسی، اجتماعی توانسته چنین موجی را در جامعه و نزد عموم مردم بوجود آورده و در رسانه‌ها منعکس سازد و حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.